Details
Professionalisierung durch Schüler*innen-Mehrsprachigkeit?
Englischlehrer*innen im Spannungsfeld zwischen Habitus und Norm1. Aufl.
34,90 € |
|
Verlag: | Verlag Julius Klinkhardt GmbH & Co. KG |
Format: | |
Veröffentl.: | 01.01.2021 |
ISBN/EAN: | 9783781558991 |
Sprache: | deutsch |
Anzahl Seiten: | 213 |
Dieses eBook enthält ein Wasserzeichen.
Beschreibungen
Kann die Wahrnehmung von Mehrsprachigkeit der Schüler*innen
Professionalisierungsprozesse bei Englischlehrer*innen anstoßen?
Welche Normen stehen dem systematischen Einbezug von
Mehrsprachigkeit im Englischunterricht entgegen? Und wie gehen
Englischlehrer*innen mit fremdsprachendidaktischen Normen um?
Die vorliegende qualitativ-rekonstruktive Interviewstudie untersucht
das implizite, handlungsleitende Wissen von Englischlehrer*innen im
Umgang mit Mehrsprachigkeit. Dabei wird – trotz eigener biografischer
Erfahrungen der Lehrpersonen – deutlich, dass dem Einbezug von
sprachlichen Fähigkeiten der Schüler*innen (institutionelle) Normen im
Wege stehen, wie z.B. die in dieser Studie rekonstruierte Korrektheitsnorm.
Die Positionierung zur Norm sowie der Umgang mit Korrektheit
verdeutlicht das Spannungsverhältnis zwischen Norm und Habitus, in
welchem sich die Lehrpersonen befinden. Dieses Spannungsverhältnis
wird aus professionstheoretischer sowie praxeologisch-wissenssoziologischer
Perspektive beleuchtet und diskutiert.
Professionalisierungsprozesse bei Englischlehrer*innen anstoßen?
Welche Normen stehen dem systematischen Einbezug von
Mehrsprachigkeit im Englischunterricht entgegen? Und wie gehen
Englischlehrer*innen mit fremdsprachendidaktischen Normen um?
Die vorliegende qualitativ-rekonstruktive Interviewstudie untersucht
das implizite, handlungsleitende Wissen von Englischlehrer*innen im
Umgang mit Mehrsprachigkeit. Dabei wird – trotz eigener biografischer
Erfahrungen der Lehrpersonen – deutlich, dass dem Einbezug von
sprachlichen Fähigkeiten der Schüler*innen (institutionelle) Normen im
Wege stehen, wie z.B. die in dieser Studie rekonstruierte Korrektheitsnorm.
Die Positionierung zur Norm sowie der Umgang mit Korrektheit
verdeutlicht das Spannungsverhältnis zwischen Norm und Habitus, in
welchem sich die Lehrpersonen befinden. Dieses Spannungsverhältnis
wird aus professionstheoretischer sowie praxeologisch-wissenssoziologischer
Perspektive beleuchtet und diskutiert.
Die vorliegende qualitativ-rekonstruktive Interviewstudie untersucht
das implizite, handlungsleitende Wissen von Englischlehrer*innen im
Umgang mit Mehrsprachigkeit.
das implizite, handlungsleitende Wissen von Englischlehrer*innen im
Umgang mit Mehrsprachigkeit.
1 Einleitung . 9
2 Mehrsprachigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
2.1 Bildungspolitische und fremdsprachendidaktische Normen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.2 Sprachnormen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
2.3 Forschungsstand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
2.4 Forderungen an Lehrpersonen und Lehrer*innenbildung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
2.5 Forschungsdesiderata und Forschungslücke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
3 Professionalisierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
3.1 Ansätze der Forschung zu Professionalisierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3.2 Konkretisierung der professionstheoretischen Perspektive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
3.3 Forschungsstand zu Lehrer*innen und Professionalisierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
3.4 Synthese: Professionalisierung von Fremdsprachenlehrpersonen in Bezug
auf Mehrsprachigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
4 Methodologie, Methode und Forschungsdesign . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
4.1 Rekonstruktive Sozialforschung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
4.2 Praxeologische Wissenssoziologie: Methodologische Grundannahmen . . . . . . . . 62
4.3 Die Dokumentarische Methode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
4.3.1 Begriffsklärungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
4.3.2 Analyseschritte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
4.3.3 Typenbildung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
4.4 Methodisch gewendete Forschungsfragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
4.5 Forschungsdesign und Durchführung der Studie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
4.5.1 Das Interview als Erhebungsinstrument . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
4.5.2 Leitfadenentwicklung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
4.5.3 Vorgehen der Analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
4.5.4 Interviewstudie: Planung und Durchführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
4.5.5 Der Datenkorpus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
4.6 Eine kritische Betrachtung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
5 Datenanalyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
5.1 Aufbau der Darstellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
5.2 Exemplarische Falldarstellungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
5.2.1 Fall P . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
5.2.2 Fall N – fallvergleichend . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
5.2.3 Gegenüberstellung der Fälle N und P . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
6 Ergebnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
6.1 Basistypik: Umgang mit Korrektheit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
6.2 Typik: Englischunterricht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
6.3 Typik: Umgang mit Mehrsprachigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
6.4 Relationale Typologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
6.5 Soziogenetische Spurensuche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
6.5.1 Schulform und Berufserfahrung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
6.5.2 Migration und eigene Mehrsprachigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
6.5.3 Biografische Faktoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
6.5.4 Zwischenfazit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
7 Diskussion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
7.1 Korrektheitsnorm (des Englischunterrichts) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
7.2 Mehrsprachigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
7.3 Professionalisierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
7.4 Fremdsprachenunterricht und -didaktik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
7.5 Lehrer*innenbildung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
7.6 Normative Betrachtung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
8 Fazit und Ausblick . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
Verzeichnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
Literaturverzeichnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
Abkürzungsverzeichnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
Legende zur Notation der Transkripte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
Abbildungsverzeichnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
Tabellenverzeichnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
Dank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
2 Mehrsprachigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
2.1 Bildungspolitische und fremdsprachendidaktische Normen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.2 Sprachnormen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
2.3 Forschungsstand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
2.4 Forderungen an Lehrpersonen und Lehrer*innenbildung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
2.5 Forschungsdesiderata und Forschungslücke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
3 Professionalisierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
3.1 Ansätze der Forschung zu Professionalisierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3.2 Konkretisierung der professionstheoretischen Perspektive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
3.3 Forschungsstand zu Lehrer*innen und Professionalisierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
3.4 Synthese: Professionalisierung von Fremdsprachenlehrpersonen in Bezug
auf Mehrsprachigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
4 Methodologie, Methode und Forschungsdesign . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
4.1 Rekonstruktive Sozialforschung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
4.2 Praxeologische Wissenssoziologie: Methodologische Grundannahmen . . . . . . . . 62
4.3 Die Dokumentarische Methode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
4.3.1 Begriffsklärungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
4.3.2 Analyseschritte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
4.3.3 Typenbildung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
4.4 Methodisch gewendete Forschungsfragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
4.5 Forschungsdesign und Durchführung der Studie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
4.5.1 Das Interview als Erhebungsinstrument . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
4.5.2 Leitfadenentwicklung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
4.5.3 Vorgehen der Analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
4.5.4 Interviewstudie: Planung und Durchführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
4.5.5 Der Datenkorpus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
4.6 Eine kritische Betrachtung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
5 Datenanalyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
5.1 Aufbau der Darstellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
5.2 Exemplarische Falldarstellungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
5.2.1 Fall P . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
5.2.2 Fall N – fallvergleichend . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
5.2.3 Gegenüberstellung der Fälle N und P . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
6 Ergebnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
6.1 Basistypik: Umgang mit Korrektheit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
6.2 Typik: Englischunterricht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
6.3 Typik: Umgang mit Mehrsprachigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
6.4 Relationale Typologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
6.5 Soziogenetische Spurensuche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
6.5.1 Schulform und Berufserfahrung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
6.5.2 Migration und eigene Mehrsprachigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
6.5.3 Biografische Faktoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
6.5.4 Zwischenfazit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
7 Diskussion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
7.1 Korrektheitsnorm (des Englischunterrichts) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
7.2 Mehrsprachigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
7.3 Professionalisierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
7.4 Fremdsprachenunterricht und -didaktik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
7.5 Lehrer*innenbildung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
7.6 Normative Betrachtung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
8 Fazit und Ausblick . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
Verzeichnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
Literaturverzeichnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
Abkürzungsverzeichnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
Legende zur Notation der Transkripte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
Abbildungsverzeichnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
Tabellenverzeichnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
Dank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Diese Produkte könnten Sie auch interessieren:
Mentale Gesundheit von Sozialpädagogen am Beispiel einer vollstationären Jugendhilfeeinrichtung
von: Dana Schütt
15,99 €