Bitartean ibillico dira becatutic becatura amilduaz; oraiñ pensamentu batean, gueroseago itz loyak gozotoro aditzean: oraiñ escuca, edo queñada batean, guero musu edo laztanetan: oraiñ ipui ciquiñac contatzen, guero dantzan, edo dantza ondoan
alberdanian.
J.B. Agirre
Urteen poderioz sakonen aldatzen dena ez da oraina ezta etorkizuna ere, iragana baizik. Oraina hortxe dago sor eta gor, egoskorki. (…) Etorkizunari dagokionez, haizea jazartzea da, kimera bat. (…) Aldatzen den gauza bakarra iragana da.
Félix de Azúa
Gogoratzea txarra izan daiteke, Sophie; eta ahaztea, ba baita ere. Ez al da horixe kontua? Begiratzen diogun alderditik begiratzen diogula, nahaste-borraste bat da. Baina kontatzea da arazoarentzako irtenbidea. Kontatuz egiten dute bat memoriak eta ahanzturak.
Graham Swift
Itziarrentzat
Bai, eskerrik asko, hartuko nuke pixka bat gehiago. Nahikoa, nahikoa. Ez dut mozkortu nahi. Gaur ez, behintzat.
Bitxia da. Ba al dakizue nola konturatu ginen gu bizitzaren fase berri batean sartuak ginela? Egongelako sofa aldatzea erabaki genuenean. Izan ere, ez nintzen ordura arte ohartu; ni ez behintzat. Elena agian bai. Ziurrenik bai. Elena azkarragoa da kontu horietarako. Apustu egingo nuke sofaz aldatzeko ideia harena izan zela, hasieran, baina ez naiz ondo oroitzen. Badakizue nolakoa den Elena, bere-bereak dituen ideiak denonak bihurtzeko gaitasun horrekin. Koadrilan berdin funtzionatzen zuen, ez al duzue uste? Ba etxean, gauza bera.
Ez, musikak ez dit molestatzen. Niregatik ez kendu. Jeff Buckley, ezta? Badaukat diskoa, ona da; ez esaten duten bezain ona, baina ona da. Etxean egongo da, beste guztiekin batera. Ia beste guztiekin: discmana sartu dut poltsan, bospasei CDrekin batera. Zeintzuk? Ez dizuet esango: lotsa apur bat ematen dit. Ez dira uharte desertu batera eramango nituzkeen diskoak, zehazki. Arrapaladan hartu ditut: astirik ez dut izan ia. Ez, ez naiz MP3aren kontu horretara pasatu; bai, badakit oso erosoa dela eta hori guztia, ehunka kanta sartzen direla tramankulu horietan, baina berandu harrapatu nau, ez dakit ulertzen didazuen. Diskoaren fetixista bat naiz oraindik. Igual ohitzera helduko naiz, sakelakoarekin bezala, ez dizuet ezetz esaten. Baina oraingoz…
Ikeara joan ginen sofa berriaren bila; bai, Madrilera, orduan Barakaldokoa zabaldu gabe zegoen: Madrilekoak hilabete batzuk zeramatzan irekita. Nire kapritxoa izan zen: Elenak Zallan begiratu nahi zuen, edo Balmasedan, inguru hartan, badakizue, beti bezala, baina Madrilera joateko konbentzitu nuen; furgoneta utzi zidan laneko batek. Ez, oraindik ez naiz Barakaldokoan izan, baina Madrilekoa behintzat egundokoa da, galtzeko modukoa. Jakina, haraino joanda, sofarekin ez ezik beste zazpi edo zortzi tontakeriarekin itzuli ginen. Bai, bainugelako gortina hura handik ekarri genuen: zelako memoria zurea. Zakarretara bota genuen duela dezente, badakizue zer gertatzen zaien gortinei, berehala lizuntzen dira. Kolore politak zituen, hori egia da.
Ez, ez dut ezer afaldu nahi; ez dut goserik. Eskertzen dizuet. Imajinatzen nuen afalduta egongo zinetela jada; lasai, ez duzue zertan desenkusatu. OK: badakit non dagoen hozkailua.
Total, Ikean buelta batzuk eman ondoren, sofak ikustera abiatu ginela. Ordu pare bat eman genuen sail hartan; badakizue: hura probatu, bestea ikusi, tapizatuen koloreak konparatu. Eta orduan konturatu nintzen, edo ginen, zalantzan genituen bizpahiruren artean ez zegoela sofa-oherik bat ere. Ordura arte sofa-ohe bat genuen egongelan; ez dakit gogoratuko zareten, hostoen marrazkiak zituen marroixka hura, oso deserosoa zen. Ez, ez, hura deserosoagoa zen hau baino, egon zaitezte ziur; esertzeko behintzat bai: ni lepagogorturik altxatzen nintzen handik, telebista aurrean pare bat ordu segidan pasatzen nituenean. Pisura sartu ginenean eskuratu genuen sofa-ohe hura; Elenaren izebaren batek utzi zigun herentzian, oker ez banago. Baina garai hartan ezinbestekoa iruditu zitzaigun. Bisita asko izaten baikenituen etxean.
Beti agertzen zitzaizun norbait: ez bazen atzerriko ikastaro batean ezagututako norbait, Espainian zehar turismo egitera etorria, hirira bizitzera heldu berriren bat zen, pisua bilatu arte gurean geratzen zena… batzuetan, hilabeteak. Gogoratuko zarete galego harekin, Nuñorekin. Ez, urteak ez dudala ikusten. Elenaren saileko buruak bidali zigun: guk apenas ezagutzen genuen. Ez zela eskoletara ondo adaptatu, depresioak jota zegoela, Galiziara itzuli nahi zuela eta ea zainduko genuen guk gau hartan; hark ezin zuela, eta ez zuela irakasle bat horrela galdu nahi. Ba bi hilabete egin zituen gure etxean elementuak, bere ikasle batekin endredatu zen arte. Ondo eman zigun alamena bi hilabete haietan, alajaina.
Gehiago izan ziren, baina tira. La casa de Tócame Roque, esaten zidan amak etxeko unean-uneko egoeraz zerbait aipatzen nionean, “la vuestra parece la casa de Tócame Roque”. Ikeara joan ginenerako gauzak dezente aldatu ziren, ordea. Geroz eta jende gutxiago izaten genuen babestuta. Aldaketa pixkanaka gertatu zen, oharkabean, funtsezko aldaketa guztiak gertatzen diren moduan alegia. Halako batean jendea ez zen gurera etortzen asilo bila.
Ez, oker zaude: ez zuen zer ikusirik izan Ixiarrekin: umea izan genuenerako ez genuen kasik bisitarik. Umea definitiboa izan zen, imajinatzen dut; baina kontua lehenagotik zetorren.
Bai, bale, adinak ere izan dezake bere garrantzia. Gure belaunaldiko jende gehiena habia eginda dago, ondo finkatuta, sustraituta. Ados. Baina nik beste zerbait dagoela susmatzen dut. Gure etxeko giroa aldatzen ari zela. Elena eta bion artekoa, adibidez. Adibidez edo batez ere. Gauza horiek nabaritzen dira, nik uste. Bibrazioak, nik zer dakit. Ez ginen, antza, lehen bezain abegitsuak. Jendearentzako. Gu edo gure etxea. Auskalo.
Eta sofa hura erosi genuen, ezagutzen duzue, Klippan gorria. Oherik gabe. Merkea eta dotorea. Ikeakoa.
Bai, jakina, bihar lanera joan behar duzue. Nik ez. Bai, gogoan dut hozkailuarena, ez arduratu. Toalla garbiak bainugelan, ondo. Ez, ez, ez, benetan; ziur nago bakarrik lortuko dudana. Azken batean gure antzinako sofa horren antzekoa izateko itxura du honek: zuek utzi hortxe izarak eta konponduko naiz ni.
Egun batzuk besterik ez dira izango, pisu berri bat aurkitu arte. Astebete, asko jota. Bihar bertan hasiko naiz bila, gosaldu ondoren. Zuek lasai, saiatuko naiz zuek ahalik eta gutxien molestatzen. Benetan.
Gabon, bai.
Nire bizitza. Nire bizitza desastre osoa da. Aspalditik dakit hori. Desastrea: ez dauka izendapen hoberik. Porrot osoa, agian. Hala izan da betidanik; memoria dudanetik kasik: porroten segida amaigabea. Batxilergoan hasi nintzen horrela –ez nintzen ikasketak amaitzera iritsi–, eta gero jarraitu du eta jarraitu du eta jarraitu du. Gaurdaino.
Sakontasun handirik gabeko burutazio hauek alokatuta daukadan gela ziztrinean ari naiz harilkatzen, Gordon’s botilari azkeneko zurrutadak lapurtu bitartean. Ohean etzanda nago, kaleko arropaz jantzita; nire inguruan, aldizkari zaharrez eta TelePizzako kartoiez jositako moketa, zedenak jotako besaulkia, eta duela hilabete parea funtzionatzeari utzi zion telebista. Maleta bat ohe azpian, eta askoz gehiagorik ez; ezin, bestalde, kontuan hartuta gelak hogei bat metro koadro besterik ez duela: bainugela, beste zenbait auzokiderekin konpartitzen dudana, kanpoan dago, korridore luze baten amaieran. Ez didate askorik kobratzen alokairuagatik, eta horregatik hain zuzen hartu nuen bizilekutzat zulo zikin hau. Baina laster ez dut hori ordaintzeko adina izango ere, eta hanka egin beharko dut hemendik; egia esan, zer edo zer izango banu ere, berdin-berdin alde egin beharko nuke: luze gabe gordeleku hau topatuko dute, eta, une hori heltzerako, hobe bertan ez banago. Nire azkeneko “negozioak”, miseriatik behin betiko atera behar ninduenak, huts egin dit berriro ere. Aurretik etorri ziren guztiek bezala, zertarako engaina. Etorriko diren hurrengoek bezala, ziurrenik: etorriko balira, noski. Kontuak ez du erremediorik.
Tontakeria dela esango luke edonork, baina, denborarekin, argi eta garbi ikusi dut noiz hasi zen dena: noiz hasi zen nire bizitza haize-kontra joaten. Une zehatza, leku zehatza. Ordura arte –gezurra esan dut lehenago edo, hobeto esanda, hiperbolean erori naiz: gauzak ez zaizkit gaizki joan betidanik–, ordura arte, diot, nire bizitzak beste norabide bat hartuko zuela zirudien, edo hala uste dut behintzat.
Eguna 1981eko azaroaren 6a izan zen: hamasei urte nituen. Ordua, ordu batak eta bost. Lekua, institutuko jolaslekua. Eskolak amaitzean. Iturriaren ondoan geunden geratuta, eta Arantxa ni baino lehenago heldu zen hara: seinale ontzat hartu nuen, nahiz eta, egia osoa esateko, ni beti berandu iristen naizen enkontruetara; halakoa naiz. Edonola ere, oso oker nengoen. Ezetz esan zidan.
Ezinezkoa une hori ahaztea: ondo oroitzen naiz egunaz, gainera, goiz hartan hileta izan zelako institutuaren aurrean, Gobernu Zibileko patioan, eta Calvo Sotelo presidentea ikusi genuelako. Hiru guardia zibil hil zituzten bi egun lehenago –eztanda bera ere entzun genuen, ozen, institutuko jolaslekutik–, eta haien hileta-elizkizunetara etorria zen Espainiako presidentea, Barne-Arazoetarako ministroa eta pila bat agintari gehiago ere. Egia zehatza esateko, hiletak ez ziren Gobernu Zibilean egiten, ondoko Familia Santuaren parrokian baizik, baina hilkutxei jarraitzen zien segizioa Gobernu Zibileko patiotik atera ohi zen, eta han biltzen ziren agintari haiek guztiak, polizia nazionalez eta guardia zibilez inguraturik. Gure institutuko leihoetatik patio haren bista ederra zegoen, eta halakoetan alferrikakoak izaten ziren irakasleen ahaleginak ikasmahaietan guri kieto eusteko: segizioa mugitzen hasi bezain laster, bat-batean altxatu eta denok joaten ginen leiho-aldera, egunkarietan eta telebistan egunero ikusten genituen pertsona haiek benetakoak zirela frogatzera. “Begira, Rosón duk hura!”, “Eta beste hura, Garaikoetxea!”, “Zer diok, babo hori, hori ez duk Garaikoetxea, Marcelino Oreja baizik!”. Eta abar. Trantsizio garaiko presidente guztiak ezagutu genituen hurbiletik, halako okasioetan: Adolfo Suárez, Leopoldo Calvo Sotelo, Felipe González. Azken hori behin bakarrik ikusi nuen: hilabete pare bat geroago institututik kanporatu ninduten eta, orduz geroztik, ez dut hurbiletik ikusi Espainiako presidente gehiago.
Edonola ere, egun hartako gertakaririk gogoangarriena ez zen hileta-segizio hura izan, Arantxaren ezezkoa baizik. Elkarrizketa laburra izan genuen. Beste batekin zebilen, informatu zidan, nor zen aitortu ez zidan arren; geroago jakin nuenez, Páez zen, gure eskolakidea, tipo gorrotagarria noski. Baina hori berdin zitzaidan. Kontua zen aurreko egunean hasi zirela elkarrekin irteten. Iltzatuta geratu zitzaidan Arantxaren esaldietako bat: “Herenegun esan bahidan…”.
“Herenegun esan bahidan…”. Konpromisozko esaldi bat, pentsa zitekeen, “Lagunak izaten jarraituko dugula espero dut” formula ezaguna bezain huts eta higatua. Baina ez nuen hori pentsatu: egia zela sinetsi nuen, egia berdaderoa, eta, bi egun lehenago deklaratu egin banintzaio, elkarrekin irteten egongo ginatekeela Arantxa eta biok. Bi egun lehenago ez ausartzeagatik esan zidala ezetz. Denborak erakutsi dit maitasuna horrelakoa dela, erabat aldakorra, eta une berezi bakar horretan harrapatu beharra dagoela, ihes egingo ez badu. “Herenegun esan bahidan…”. Arantxak erantzun zidana sinetsi nuen, orduan, eta sinesten jarraitzen dut oraindik ere. Baina kontuak ez zeukan erremediorik. Orduan, bederen.
Eta geroztik, aipatu dut jada, nire bizitzaren norabidea beherakoa izan da beti. Ez nintzen izugarri deprimitu, ez zen hori izan; triste ibili nintzen denboraldi batez, nola ez, Arantxaz egiazki maiteminduta bainengoen, baina ez zen hori gertatzen zitzaidan lehenengo aldia, ezta azkenekoa ere, eta zauriak sendatzen joan zitzaizkidan, berez, normala den bezala. Arazoa ez zen hori. Arazoa zen orduz geroztik gauzak okertzen hasi zitzaizkidala, eta nik, ahalegindu arren, ezin nuela horren aurka ezer egin, eta banekiela horrek konexioren bat zeukala egun hartan jazotakoarekin; ez Eliren edo Aintzaneren edo Josuneren ezezkoekin, Arantxaren ezezko zehatz harekin baizik, eta bota zidan esaldiarekin: “Herenegun esan bahidan…”; hor galdu nituela geratzen zitzaizkidan aukera guztiak. Hor galdu nintzela ni.
Ziurtasun horrekin bizi izan naiz beti. Fatalista naizela pentsatuko luke edonork eta, hein batean, hala da, baina horregatik ez diot utzi, ezta neure bizitzako egun batez ere, patuaren kontra borrokan egiteari.
Alferrik baina.
Errazena, jakina, erotuta nagoela esatea litzateke; gaztaroko episodio ziztrin horrek ez duela zerikusirik nire bizitza zitalaren gorabeherekin, baina hala da. Lehengoan sorgin batek konfirmatu zidan, etorkizuna eta iragana esku-ahurraren lerroetan irakurtzen duen emakume horietako batek: Madame Marguerite. Ez dakit zergatik sartu nintzen haren bulegoan; goiz hartan aspertuta egongo nintzen agian. Madame Margueritek nire etorkizunaz kontatu zizkidanak ez ditut hemen azalduko –nahiago ditut neuretzat bakarrik gorde–, baina nire iraganari buruz esan zituenak egin zitzaizkidan izugarrien. “Eta hemen –sorginak azkazalaren puntarekin gogor sakatu zuen nire ezkerreko esku-ahurraren erdialdean–, hemen zure bizitza erabat irauli zen. Hamasei edo hamazazpi urte izango zenituen. Ibai bat ikusten dut, edo itsasoa, edo iturri bat…”. “Bai, iturri bat”, konfirmatu nion nik. “Hori da, iturri bat –jarraitu zuen Madame Margueritek–, iturri bat eta neska bat, kondaira arturikoetan bezala. Neskaren izena… Ane, Terese…”. “Arantxa”, lagundu nion nik. “Arantxa, bai, halaxe da”. Eta 1981 urrun hartan gertatutakoa xehetasun guztiekin –edo ia guztiekin– deskribatu zidan Madame Margueritek, eta, gero, baita hurrengo urteetako pasarte dezente ere. “Ba al dago irtenbiderik?”, galdetu nion nik saioa amaitzean, ordaindu bitartean. Ezetz erantzun zidan Madame Margueritek, baina haren ahotsean zer edo zer sumatu nuen, zalantzaren antzeko zerbait, ezetz irmo horrekin zerbait ezkutatu nahi izan balu bezala. Une hartan hain aztoratuta nengoen ezen ez baitzitzaidan ezta burutik pasatu ere egin berriz galdetzea, eta alde egin nuen sorginaren kontsultatik.
Baina gaur joango naizela erabaki dut, eta aterako diodala sekretua Madame Margueriteri: ez dut ezer galtzeko. Ez dut ezer galtzeko, eta gainera Astra baten jabe naiz, bederatzi milimetroko sei balaz ondo kargatua. Argudio boteretsua, ziurrenik, sorginarentzat.
Intuizioak ez dit huts egin. Behin bakarrik atera behar izan dut pistola, eta nahikoa izan da. “Badago modu bat, bai –aitortu dit, totelka, Madame Margueritek–, baina ez dizut aholkatzen: nik neuk ere ezin dut aurreikusi zer gerta dakizukeen. Baina aurrera jarraitzeko asmo irmoa duzunez, ez dizut oztoporik jarriko”. Sorginak ezkerreko eskua hartu dit. “Gogoan izango duzunez, zure esku-ahurraren lerro honen norabidearekin lotu nuen zure bizitzan gertatutako… aldaketa sakon hura. –Eta puntu horretan egin dit atximurka emakumeak–. Norabide hori zuzen dezaket, nolabait, puntzoi honekin ebakidura paralelo bat eginez”. Tresna txiki bat erakutsi dit une horretan, tresna txiki eta puntadun bat, motibo geometrikoez hornitua; bolizko kaxa batetik atera du. “Asiria zaharretik dator, eta Baalen adoratzaileek erabili zuten. Ez dizut kontatuko zein izan den, mendeetan zehar, nigana ekarri duen bide makurra; bakarrik esango dizut ez dela askotan erabili, haren baitan gordetzen den magia boteretsuegia eta ilunegia delako”.
Aurrera jarraitzeko eskatu diot nik, noski.
Intsentsua erre du emakumeak, eta puntzoi asiriarra kean murgildu du minutu batez edo. Gero, zeremonia gehiagorik gabe, sendo eutsi dio nire ezkerreko eskuari, eta, mugimendu bizkor eta zehatz batez, ebaki txiki bat egin dit esku-ahurrean. Oihu egin dut.
Berehala aldatu da mundua, eta are atmosferaren koloreak ere. Institutuan nago berriro, korridore luze eta hautsez beteriko haietan. Gure gelara sartu naiz, eskuliburuz betetako nire poltsa zaharra sorbaldan; zorabiatuta nago oraindik, baina ez dut nire ikasmahairako bidea ahaztu, eta berehala eseri naiz bertan. Harrituta, nire ikaskideen aurpegiak ezagutu ditut banan-banan, eta nire gorputzaren metamorfosiaz jabetu naiz: hamasei urte ditut berriro ere. Arbelean, eskuineko ertzean, klarionaz idatzita, data bat dago: “azaroak 4, asteazkenea”. 1981ean nago. Bi egun falta dira azaroaren seirako. Aukera bat daukat oraindik ere.
Jolas-ordua hamaiketan da. Koadernotik orrialde bat erauzi eta ohar bat idatzi diot, bizkor, Arantxari: “11.15etan parkean, errepide ondoko horman”. Altxatu egin naiz eta, irakaslea gelara sartu den arren, ausartu egin naiz eta lehenengo errenkadetara hurbildu, Arantxa dagoen lekura. Inoiz baino ederragoa begitandu zait. Mezua utzi ahal izan diot Latineko eskuliburuaren gainean, “¡Zumalde, qué hace usted levantado! ¡Vuelva inmediatamente a su pupitre!” irakaslearen oihu ozena entzutearekin batera.
Ez zait hura baino leku egokiagorik –politagorik– bururatu une horretan; memorian iltzatuta daramadan patioko iturri malapartatu horretatik ahalik eta gehien urruntzea izan da, ziurrenik, nire asmo kasik inkontzientea. Gogoan dut huntzak estaltzen duela parke ondoko horma altua, eta gustuko dut huntzaren berde iluna.
Eternalak egin zaizkit jolas-ordurako falta diren bi orduak, eta apenas egin diet kasu irakasleen azalpenei. Ez ditut behar: Arantxak laster emango dit erantzuna. Baiezko erantzuna. Atseden-orduaren hasiera nabarmentzen duen txirrinak jo du, eta begiradarekin jarraitu dut Arantxaren ibilbidea: lehenengo, bere koadrilakoengana hurbildu eta entzun ez dudan zer edo zer esan die; gero, eskailerak jaitsi eta institutuko eraikinetik atera da; azkenik, izkinan ezkerrerantz jo du, parkerantz.